کتابی که عاملی 14 سال پیش در آن از مجازی گرایی سخن گفت - وبلاگ گربه شیشه ای

به گزارش وبلاگ گربه شیشه ای، پنجمین نشست از مجموعه نشست های ایده پردازی از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، باهدف گفت وگو درباره اقتضائات این گذر بر اساس تحولات جهانی و نیازهای داخلی و با موضوع شهر مجازی علم ایران با حضور دکتر سعید رضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دکتر یونس شکر خواه، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران برگزار گردید.

عاملی در شرح ایده شهر مجازی علم ایران گفت: در سال 1387 پژوهشی انجام دادیم که حاصل آن سال بعد در قالب سه جلد کتاب با عنوان شبکه های علمی مجازی، پژوهش مجازی و متن مجازی توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شد.

وی اضافه نمود: همان طور که شهرها بر اساس تراکم جمعیت شکل می گیرند، شهر مجازی هم بر اساس تراکم جمعیت مبتنی بر تراکم داده و ارتباطات شکل می گیرد. در زمانه ای که بسیاری از نهادهای مرتبط با علم مانند آموزش الکترونیک، پژوهش برخط، کتابخانه های مجازی، مراکز اطلاع رسانی علمی مجازی در شهرها به وجود آمده اند برای اینکه این نهادها را کنار هم قرار دهیم، ناگزیر باید از شهر مجازی علم سخن گوییم.

به گفته این استاد ارتباطات با ایجاد شهر مجازی علم، زیرساختی پلتفرمی برای هر آن چیزی که به عنوان نهاد علم می شناسیم در فضای مجازی شکل می گیرد.

وی با اشاره به شواهد تاریخی از شکل گیری بعضی شهرها مثل جندی شاپور بر پایه مراکز علمی و آموزشی تأکید کرد: رویکرد ما به شهر مجازی که در همه بسترهای آن رویکرد دو فضایی حاکم است باید مبتنی بر اکوسیستم واقعی باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در تبیین عناصر شکل دهنده شهر مجازی علم ایران گفت: در حال حاضر حدود 15 میلیون نفر دانش آموز، یک میلیون نفر معلم، چهار و نیم میلیون نفر دانشجو و حدود 150 هزار نفر عضو هیئت علمی داریم که جمعیت بالقوه شهر مجازی علم ایران را تشکیل می دهند.

وی با بیان این که از فضای مجازی به عنوان ادامه ظرفیت های فرامکانی ذهن تعبیر شده است گفت: در محیط دیجیتال با ماهیتی متفاوت با بستر آنالوگ و فیزیکی و ظرفیت متفاوتی از کار روبرو هستیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان این که شبکه ملی آموزشی، پژوهشی و تربیتی که این روزها مطرح است همان ایده شهر مجازی علم ایران با تعبیری پذیرفته تر شده است گفت: این شبکه بستری مجازی برای کل آموزش و پژوهش کشور، اعم از آموزش دبستان و متوسطه و تا آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی فراهم می نماید.

عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به فن آوری های جدیدی که منطق آموزش و پژوهش را تغییر داده اند گفت: محتوای دیجیتال که در فضای مجازی با آن سروکار داریم، محصول دو انقلاب عظیم است؛ انقلاب اول تبدیل اطلاعات (متون آنالوگ) به داده (محتوای دیجیتال) بود که از آن به عنوان سیاست های فشار تعبیر می نمایند. انقلاب دوم، تبدیل این محتوای دیجیتال به خدمات مختلف از قبیل خدمات آموزشی و یاری آموزشی و … است.

عاملی در ادامه با اشاره به انقلاب صنعتی جدید که بحث انقلاب صنعتی چهارم (فیزیکال سایبرنتیک) و در کنار آن کشاورزی چهار و خدمات چهار را در پی داشته است، گفت: منظور از صنعت چهار، مدیریت بخش صنعت با ظرفیت های فیزیکی و سایبرنتیک است که تحولات عظیمی را در عرصه های مختلف به همراه دارد به طوری که دولت آلمان در برنامه 2025 خود از نزدیک به 540 میلیارد دلار ارزش اضافه نموده ناشی از کاربرد هوش مصنوعی سخن گفته است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با ابراز تاسف از این که در این شرایط به گفته وزیر جهاد کشاورزی بیش از 80 درصد بخش کشاورزی کشور به صورت سنتی اداره می گردد گفت: امروز در کشاورزی دنیا مفهومی به نام ACPS یا نظام کشاورزی فیزیکال سایبرنیک مطرح است که هدف آن آمایش دقیق فراوریات بخش کشاورزی است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: با تحول عظیمی که با داده های عظیم اگزابایتی در ظرفیت های فضای مجازی به وجود آمده اگر برنامه ریزی جدی نداشته باشیم توفیقات ما بسیار کم خواهد بود و دچار اعوجاج و تشویش خواهیم شد.

عاملی در ادامه در خصوص فرایند شکل گیری شهر مجازی علم گفت: امروز شهر مجازی به صورت اتوماتیک و بی برنامه در حال شکل گیری است و عملاْ تمام اجزای شهر مجازی را داریم به طوری که کسب و کارهایی مثل دیجی کالا، اسنپ، آکادمی های الکترونیک و … عملاٌ در این بستر فعالیت دارند. شهر علم مجازی ایران هم به عنوان یک لایه از شهر مجازی شکل گرفته ولی برنامه ریزی جدی مانند آنچه دولت چین در فضای مجازی داشته انجام نشده است.

به گفته وی، دولت چین در یک فرآیند چندمرحله ای به سمت انسجام مگاپلتفرمی برای یکپارچگی، هم افزایی و همگرایی ظرفیت های علمی خود حرکت می نماید.

وی با اذعان به نگرانی هایی که درباره احتمال تأثیرات منفی بر استقلال، نوآوری و تنوع فعالیت های نهادهای مختلف علمی در بستر نظام شبکه ای ملی آموزشی، پژوهشی و تربیتی مطرح است گفت: در این شبکه چهار قلمرو مختلف در نظر گرفته شده و بدین ترتیب جلوی نوآوری نهادها گرفته نمی گردد بلکه با منطق مدیریت مرکزی و غیرمرکزی همه ظرفیت های پراکنده امکان ظهور و بروز پیدا می نمایند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: قلمرو اول شبکه، عمومی و تحت مدیریت و مقررات گذاری دولت است، قلمرو دوم، نقطه به نقطه و مختص هر واحد آموزشی است، یعنی هر یک از مؤسسات و دانشگاه ها امکان به اشتراک گذاری یا انحصار منابع خود را دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: قلمرو سومی که در شبکه وجود دارد مربوط به بخش خصوصی است که در اینجا هم دریافت نماینده و هم ارائه نماینده خدمات است. قلمرو چهارم هم تعاملات و ارتباطات بین المللی با رعایت پروتکل ها، استانداردها و ظرفیت های بین المللی است.

عاملی در بیان مزایای شکل گیری این شبکه ملی در فضایی هم افزا، همگرا و یکپارچه گفت: منظور از شبکه یک ظرفیت به هم پیوسته است که از ضوابط و مقررات و قوانینی که بر این محیط حاکم است تبعیت می نماید. وقتی یک مرکز داده قدرتمند در کشور داشته باشیم، هر مرکزی که بخواهد منبعی را تبدیل به دیجیتال کند باید اول بررسی کند که قبلاً دیجیتالی شده یا نه. متأسفانه در حال حاضر بسیاری از نرم افزارها در کشور به صورت تکراری تهیه می گردد مثلاٌ بانک ها هرکدام نظام تراکنش مستقلی برای خود دارند و حتی بانک های دولتی هم پلتفرم واحدی ندارند. حتی در دامنه های ملی هم یک پلتفرم واحد و یکپارچگی واحد نداریم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان این که پاندمی کووید 19 جبری به وجود آورده که ناگزیر از استفاده از فضای مجازی شده ایم، گفت: متأسفانه در نیم ترم دوم سال گذشته که عجله ای وارد این فضا شدیم کیفیت آموزش بسیار ضعیف بود و امکانات آموزشی منسجم نبود.

عاملی گفت: شهر مجازی علم ایران ناظر به این است که ظرفیت با کیفیت تری را در شرایط کرونا و بعد از آن در مواقعی مثل تعطیلی مراکز آموزشی شهرها در اثر آلودگی هوا یا اضطرارهای طبیعی مانند سیل و زلزله در اختیار داشته باشیم.

در ادامه این نشست، یونس شکرخواه، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در بررسی طرح شهر مجازی علم به بررسی لایه های مختلف این پلتفرم پرداخت و گفت: در خصوص لایه اول که زیرساخت های فنی مورد احتیاج است مسائل زیادی از سرعت اینترنت گرفته تا بحث عدالت در دسترسی و هزینه ها داریم.

وی توضیح داد: لایه بعدی، مناسبات فراوریی است به این معنا که آیا معلم و استاد ما و مؤسسات و دانشگاه ها امکان فراوری و به اشتراک گذاری منابع خاص این فضا را دارند یا اینکه می خواهند محتوای کلاسیک را به وسیله وب در اختیار دانشجو قرار دهند. در این لایه هم چه از جنبه محتوا و داده و چه از جنبه ارائه و چه از جنبه مشارکت کار زیادی ضروری است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: لایه سوم، چارچوب معرفتی و شناختی مسئله است. این سه لایه با هم دارای اهمیت و معین نماینده هستند، چون یک نوع رمزگذاری هستند که اگر نسبت منطقی با یکدیگر نداشته باشند به رمزگشایی های غلط منجر خواهند شد.

شکرخواه با بیان این که در لایه دوم که مناسبات فراوریی است، دانشجویان آماده تر از اساتید هستند و کار کردن در این فضا برای بسیاری از اساتید سخت است، گفت: برای رسیدن به شهر مجازی علم، دانشگاه های ما باید به نهاد یادگیرنده تبدیل شوند یعنی ابتدا باید معلمان و استادان خود را با این فضا آشنا کنیم. نکته مهم در این بحث، صحت سنجی بین معلم و شاگرد و استاد و دانشجو است که باید پیچیدگی های مسئله را ببینیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اضافه نمود: کرونا به ما فشار آورد که به سمت راه چاره هایی برویم که همواره کنارمان بوده اند اما در حد یک اسم باقی مانده بودند، لذا کرونا را یک فرصت نمی دانم چون اگر این عامل فشار حذف گردد، دوباره به شرایط قبل برمی گردیم.

در ادامه، عاملی با بیان این که ملاحظات شکرخواه در خصوص لایه های سه گانه زیرساخت، مناسبات فراوری و لایه معرفتی که قطعاً دارای اهمیت است در طرح شهر مجازی علم مورد توجه بوده و به شکلی دیگر شرح داده شده است، گفت: در لایه سوم یعنی لایه معرفتی و شناختی، هزینه زیادی در این حوزه می دهیم چون ذهن ها و شناخت ها و روینمودها هنوز آنالوگ است که مانع معرفتی در برابر شکل گیری شهر مجازی علم است.

این استاد ارتباطات با اشاره به کتابی که حدود 14 سال پیش در زمینه فضای مجازی منتشر شده است، گفت: در مقدمه این کتاب تأکید نموده ام که احتیاجمند یک واقعی - مجازی گرایی، واقعی - مجازی بودگی و واقعی - مجازی شدن هستیم، به این معنا که باید بپذیریم و بفهمیم که در دنیا دومی که در آن قرار گرفته ایم ناگزیر به پذیرش الزاماتی هستیم.

وی گفت: در حال حاضر درباب حکمرانی داده های عظیم در کشور یک اشتراک نظر واحد نداریم و اساساً مقررات گذاری های لازم را برای داده های عظیم ننموده ایم. امروز دیگر کتابخانه من معنا ندارد، کتابخانه بعد ملی پیدا نموده است. امروز منابع اطلاعاتی دانشگاهی دانشگاه من، دیگر بی معناست زیرا منابع اطلاعاتی دانشگاه منابع ملی هستند.

عاملی با اشاره به این که اگر به ظرفیت های فضای مجازی به عنوان یک ابرظرفیت توسعه و پیشرفت کشور، نگاه نکنیم؛ طبعاً هزینه ای نیز برای آن نمی گردد، ادامه داد: زیرساختی لازم داریم که در آن زندگی گردد و زندگی واقعی و مجازی در کنار هم شکل گیرد، مناسبات فراوری هم در مکانیسم بازار شکل می گیرد یعنی عرضه و تقاضا به مناسبات فراوری معنا می دهد، لذا این رویکرد درستی است.

وی اضافه نمود: هم افزا کردن ظرفیت ها در بستر واحد بسیار مهم و در عین حال خطرناک است، زیرا اگر زیرساخت های لازم را نداشته باشیم در این صورت با پایین آمدن کیفیت آموزش روبرو می شویم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: با توجه به اینکه پروتکل های کرونا، ما را ناگزیر به آموزش مجازی می نماید، لذا آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور باید برنامه ای داشته باشند که دانشجو بتواند به استاد مراجعه کند و این شرایط مراجعه حضوری فراهم گردد و اشکالاتش را به صورت حضوری رفع کند.